Hanesan simpatizante ida ka organizasaun ne’ebe hatuur nia an nu’udar simpatizante Fretilin nian, obrigasaun ba ita atu hatene ho klean lina politika partidu nian, hodi nune’e ita bele simpatia ho konxiensia no bele komprende ho diak disizaun politika sira ne’ebe partidu foti –iha tempu agora no aban bain rua bainhira partidu governa ita nia nasaun.
Atu hatene lina politika partidu nian, tuir ha’u nia haree, iha asuntu rua ne’ebe prinsipal. Asuntu rua ne’e maka prinsipius no Ideologikus. Hodi deit konsireda asuntu hirak ne’e maka ita sei iha baze atu komprende desizaun politika, programas, no estrategia partidu nian iha areas oinoin: politika, ekonomia, edukasaun, saude no areas seluk. Hodi nune’e, iha oportunidade ida ne’e, ita sei koalia konaba asuntu hirak ne’e.
Molok atu hato’o barak, iha introdusaun ne’e ha’u hakarak haklaru uluk saida maka ha’u refere nu’udar prinsipius no ideolojikus. Ho prinsipius, ha’u refere ba valores prinsipal ne’ebe partidu defende. No, ho ideologikus, refere ba ideolojia boot iha mundu ne’ebe partidu hili ka hatuur nia politika.
Iha parte seluk, bainhira koalia konaba lina politika partidu nian, sei la sees hosi manual politika ne’ebe partidu aprova no lansa tiha ona bainhira hala’o II Kongresu Nasional iha tinan 2006 liu ba. Artigu ne’e hanesan interpretasaun ba manual politika, ne’ebe koko atu identifika no deskribe asuntu hirak mak temi tiha iha leten: prinsipius no ideologikus. Hodi nune’e bele hatudu figura jeral lina politika partidu nian.
Iha introdusaun ne’e moos persija hato’o katak diskusaun iha artigu ne’e, liu-liu konaba valores ne’ebe partidu defende, sei bazea ba analize hosi kamarada Dr. Rui Maria de Araujo nian, iha nia artigu ho titulu Prinsipius Doutrina Sosial Igreja Nian Versus Prinsipius Filozofikus-Ideolojikus Fretilin Nian: Kontradisaun Ka Sinerjia? No artigu sira seluk ne’ebe kamarada Rui Araujo publika iha facebook Fretilin nian hanesan Korente Politiku Ideolojika Fretilin, no Implikasaun Husi Prinsipiu Filozofiku-Ideolojiku Fretilin Nian, Ba Politika, Estrategia No Programa Saude Ne’ebe Fretilin Tenke Nafatin Defende.
Iha Manual, Programa Politiku no Statutus partidu nian, partidu afirma momos katak “Fretilin tanen prinsipiu umanista, justisa sosial, demokrasia, liberdade, toleransia, progresu no independensia nasional, nune’e la simu dominasaun no opresaun kolonial ne’ebe deit, neo-kolonial ka eskpansionista ka esplorasaun ne’ebe deit iha parte ekonomika, sosial, politika ka militar” (pajina 11).
Hosi afirmasaun partidu nian iha leten, ita deskobre katak valores prinsipal ka valores baziku ne’ebe partidu defende, se ha’u simplifika ba kategoria bo’ot, entaun prinsipiu hirak ne’e maka umanismu, justisa sosial, demokrasia, progresu no nasionalizmu.
Iha nia artigu sira ne’ebe ha’u temi ona iha intrudusaun, alende nasionalizmu mak kamarada Dr. Rui Araujo la temi, Kamarada deskribe ona katak:
Defende valores umanismu signifika objetu no sujeitu importante liu iha asaun politika-governativa hotu-hotu maka ema/pesoa umana, laos sasan ka materia, ka burokrasia;
Tanen prinsipiu justisa sosial signifika rekonese no atua hodi satisfas direitu membru ida-idak iha sosiedade nia laran. Justisa sosial bele deit iha, bainhira ninia membru idak-idak goza duni ida-idak nia direitu, hanesan individu iha sosiedade nia laran;
Afirmasaun tuir mai ne’e “…. la simu dominasaun no opresaun kolonial ne’ebe deit, neo-kolonial ka eskpansionista ka esplorasaun ne’ebe deit iha parte ekonomika, sosial, politika ka militar” ha’u deskobre nu’udar prinsipiu nasionalizmu. Signifika “tuba rai metin ba independensia total no kompleta ba Timor-Leste, sai nu’udar hakfiar ida, pontu onra nian no tanba nune’e FRETILIN moris,” hanesan konsagra iha Manual, Programa Politiku no Statutus pajina 13.
Prinsipiu hirak ne’e manifesta iha objektivu politiku partidu nian no dalan oinsa atu to’o objektivu ne’e.
Hatuir nia prinsipiu sira ne’e objektivu boot partidu nian maka harii sosiedade ne’ebe hametin nia an ho, ka bazea ba, justisa sosial no humanismu. No, konsiste ho ninian prinsipiu, iha kampu politika ideolojika partidu hatuur nia an iha espasu konkretu sosializmu-demokratiku, sosial-demokrasia no trabalismu kontemporaneu.
Atu konsidera ideolojia sira ne’e, tuir mai ita sei hakat ba haree signifukasaun hosi sosial-demokrasia[1].
***
Sosial-Demokrasia, Transformasaun Demokratiku ba Sosiedade Justu[2]
“Bagi kami, sosialisme tanpa demokrasi adalah hal yang tidak terpikirkan. Sosialime modern, kami pahami bukan hanya sebagai organisasi produksi sosial, akan tetapi juga organisasi masyarakat yang demokratis. … Tidak ada sosialisme tanpa demokrasi
Diferensia idea ne’e mosu bainhira Lenin iha Rusia proklama nia disizaun politika katak ditadura-proletariadu (diktator proletariat) ne’ebe la iha limitadu sai hanesan lina politika legal sosializmu ninian. La konkorda ho Lenin, marksista sira hosi Alemana hanaran sira nia programa ho naran sosial-demokrasia, tuir Tomas Meyer (2003:1-2), konseitor kontemporaneu sosial-demokrasia hosi Alemana, marksista alemaun sira hanaran sira nia programa nune’e atu defende sira nia karakteristiku liberal. Maibe, sei tuir Thomas Meyer, naran ne’e ituan deit mos la muda konseitu sosializmu, maibe hatudu no hametin sosializmu ninian prinsipiu baziku, ne’e maka demokrasia.
Demokrasia, tuir marksista alemaun sira, sempre sai nu’udar prinsipiu fundamental sosializmu nian, hanesan Karl Kautsky koalia iha leten: la iha sosializmu sem demokrasia. To’o ikus konseitu sosial-demokrasia ne’e sei elabora liuliu hosi Edward Berstein no Karl Kautsky rasik to’o sai sistema idea ida ne’ebe diferente ho komunizmu (marksizmu-leninizmu), mak iha marksizmu laran konsidera hanesan revizionismu.
Tuir perspektiva marksizmu klasiku ka marksismu-leninizmu nian, transformasaun ba sosializmu ka sosiedade justu, mak signifika hanesan sosiedade ne’ebe la iha klase, sempre liu hosi dalan revolusaun sosial. Hamonu tiha kapitalizmu, revolusaun sei harii ditadura-proletariadu ne’ebe lidera hosi partidu hodi troka forma estadu konvensiaonal. Marksizmu klasiku la interensadu ba transformasaun demokratiku ka liu hosi dalan parlamentar.
Liu hosi nia obra Evolutionary Socialism, Edward Berstein kritika perspektiva ne’e no hato’o argumentu sosial-demokrasia nian katak transformasaun sosiedade injustisa iha sistema kapitalizmu nia okos ba iha sosiedade justu (sosialismu), tenke liu hosi dalan demokratiku, ne’e maka dalan parlamentarismu. Liu hosi prosesu demokratiku (eleisaun) hadau knar estadu nian no, alende halakon estadu troka ho ditadura-proletariadu, sosializmu tenke utiliza poder estadu nian hodi halo transformasaun sosial; liu hosi akomoda dereitu ekonomia no politika klase ka grupu sosial ne’ebe hetan ignoransia iha kapitalizmu nia okos.
Strategia prinsipal ne’ebe sai hanesan karakteristiku hosi sosial-demokrasia nian maka utiliza poder estadu nian hodi regula merkadu no fo atensaun boot ba oinsa atu minimaliza no halakon gap sosial-ekonomia, haluan partisipasaun politika liuliu ba grupus sosial ne’ebe marginalizadu, atinji sosiedade justu no demokratizasaun.
***
Liafuan Ikus
Hatuir nia prinsipiu sira, idealizmu Fretilin nian maka harii sosiedade ne’ebe bazea iha valor umanismu no justisa sosial. Atu realiza idealizmu ne’e Fretilin hatuur nia politika iha espasu konkretu sosial-demokrasia nian, katak transformasaun ba sosiedade justu sei hala’o hosi dalan demokratiku laos revolusaun sosial. Jeralmente ida ne’e maka lina politika partidu nian ne’ebe nudar simpatizante ita persija rekonese.
Ikus liu, hau hakarak taka ho lifuan murak hosi saudozu Nicolao Lobato katak, ho prinsipiu justu, metodu korektu, no praktika koerente maka ita sei manan. Liafuan murak ne’e mos sai hanesan pontu diak ida mai ita atu halo reflesaun fila fali konaba lina politika partidu nian iha ita nia diskusaun ohin kalan ne’e. Obrigadu.
Hato’o hosi Pacar Merah
[1]Sosializmu-Demokratiku no Sosial-Demokrasia ne’e terminologia rua ne’ebe hanesan. Hodi nu’une iha ne’e sei uja deit mak terminolojia Sosial-Demokrasia.
[2]Bainhira ita buka atu hatan ba pergunta: saida maka sosial-demokrasia? Ita sei hetan desafiu boot tamba, hanesan Tobias Gombert (et.al) hateten iha nia livru Landasan Sosial Demokrasi1, la iha definisaun sosial-demokrasia ne’ebe klaru, no la iha formulasaun ida deit ne’ebe ema hotu tenke hatuir, definisaun depende se mak uza no koalia ka hato’o ba se. Hodi nune’e iha oportunidade ida ne’e ita sei limita diskusaun ba aspektu ida importante liu maka debates konaba estrategia atu halo transformasaun hosi faze-kapitalizmu ba sosializmu ne’ebe separa sosial-demokrasia hosi ideologia seluk liuliu komunizmu. Hosi ninian diferensia ho ideologia seluk maka ita sei hatene saida maka sosial-demokrasia.
Jogja- Estudantes Maubere (EM), organizasaun ne’ebe hari hosi estudantes simpatizante partidu Fretilin iha Jogja, ne’ebe hari iha 21 de Maiu 2011, hala’odiskusaun ba dahuluk ho topiku Saida Maka Mauber(e)isme? Diskusaun ne’e halao iha Warung Kopi LidahIbu, iha loron Sabadu (4/6).
Kamarada Benedito Savio, Koordenador Seksaun Diskusaun, hatete katak diskusaun ba dahuluk ne’e foti topiku Saida Maka Maubere? ho rajaun rua. Permeiru ho rajaun simples tanba organizasaun ne’e uja naran Maubere. Ne’e duni obrigasaun ba membru EM tomak atu hatene signifikasaun lolos Maubere ne’e saida. Segundu ami hakarak hamoris no haburas Maubere nu’udar identidade no ideologia original Timor Leste nian ne’ebe fundador nasaun ne’e levanta ona, maibe iha tempu ukun rasik an komesa ema haluha tiha.
Iha diskusaun ne’e, Kamarada Quimbra nu’udar orador hatete katak, dezenvolve no haburas demokrasia mauberisme ne’ebe fo valor as ba kolektividade no justisa sosial hanesan desafio ida ba estudantes sira atu hala’o. Debates makas mosu bainhira orador soe kestaun ba forum atu identifika didiak konseitu maubere ne’e bele kategoria hanesan ideologia ka lae? Mosu pro-kontra. Hosi debates pro-kontra ne’e, to’o ikus forum hamosu konklusaun ne’ebe valoriza konseitu maubere laos nudar identidade nasional deit, maibe hanesan mos konseitu politika ida ne’ebe refere liu ba kategoria politika marxista ninian: klase sosial. Identifika ba grupu sosial ne’ebe kiak no mukit.
Estudantes ne’ebe partisipa iha diskusaun kuaze nain sanolu resin sia, mai hosi universidade oin-oin iha Jogja. Kamarada Alfredo da Luz Neto hosi Seksaun Organizador konfirma katak sei barak liu estudantes simpatizante Fretilin iha Jogja, maibe tanba problemas komunikasaun ne’ebe sira nia seksaun hasoru, ne’e duni barak mak la mai partisipa. Ba oin, hatutan Da Luz, ami sei esforsu para kuantidade partisipante bele aumenta.
Kamarada Rafael, partisipante hosi Universidade Janabadra, apresia diskusaun ne’e hanesan oportunidade ida atu dezenvolve matenek hodi bele dezenvolve ita nia nasaun no liberta povu Maubere.
